Οι Αθηναίοι Γκάγκαροι



Ριζόκαστρο, οδός Ερωτοκρίτου

Στη νεοσύστατη πρωτεύουσα της οθωνικής περιόδου ο πληθυσμός μπορούσε να διακριθεί σε δύο μεγάλες ομάδες με διακριτή καταγωγή, κουλτούρα, ενίοτε και αντικρουόμενα συμφέροντα. Από τη μια ήταν οι γηγενείς Αθηναίοι και από την άλλη οι Έλληνες της διασποράς, προερχόμενοι από το Φανάρι και τις μεγάλες πόλεις της κεντρικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Οι δεύτεροι, σαφώς πιο πλούσιοι, προοδευμένοι και εκλεπτυσμένοι, έβλεπαν τους ντόπιους, ακόμη και τις αρχοντικές οικογένειες, με υπεροψία. Αυτοί αποκαλούσαν τους παλαιούς Αθηναίους «γκαγκαραίους». Γιατί τους αποκαλούσαν έτσι μας εξηγεί ο Δημήτριος Καμπούρογλου στο βιβλίο του «Αι Παλαιαί Αθήναι»:  

«Οι φερτοί απεκάλουν τους τοπικάρηδες γκαγκαραίους. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Οι αγνοούντες τα πράγματα προσέτρεξαν πάλιν να εύρουν κάποιαν σλαβικήν επίδρασιν, ενώ πρόκειται απλούστατα περί της παραδόξου λέξεως γκάγκαρο εκ του ιταλικού ganghero και gangaro, δι ης ωνόμαζον εν Αθήναις την γενικής χρήσεως στρόφιγγα της θύρας, το στροφάδι. Ίσως δε να ενέχη η παρωνυμία αύτη την μεταφορικήν έννοιαν, αναφερομένην εις ανθρώπους οι οποίοι έζων αμπαρωμένοι μέσα εις τα σπίτια των, κυρίως από έλλειψιν κοινωνικής διαχυτικότητος.»

Το ρόπτρο και το ζεμπερέκι

Σύμφωνα με το έργο «Le Origini della Lingua Italiana», εκδοθέν στη Γενεύη το 1685, στο λήμμα gangaro – ganghero αναφέρεται ότι η λέξη προέρχεται από την ελληνική κάγχαλος: κρίκος ο επί ταις θύραις. Από τους Σικελούς η λέξη πέρασε στους Λατίνους και από αυτούς στους Ιταλούς, μετασχηματιζόμενη από κάγχαλος σε canchalus, gangalus, gangarus, στο τέλος δε gangaro και ganghero.

Κατάλογος Αθηναίων Κεραμοποιών του 1899

«Λαϊκό σπίτι με γρύπες» στην οδό Δεινοκράτους 25, στο Κολωνάκι. Χτισμένο περίπου το 1880, απαθανατίστηκε από τον Παύλο Μυλωνά. Θα μπορούσε να είναι μία τυπική αθηναϊκή οικία και σήμερα, εάν η Ιστορία αυτής της χώρας είχε πάρει μία φυσιολογική πορεία. Κατεδαφίστηκε και αυτό την εποχή της αντιπαροχής



«Η πόλις των Αθηνών παρέχει εν συνόλω τερπνοτάτην διαμονήν, άνευ δε της λειψυδρίας και του κονιορτού, ηδύνατο να καταστή η ωραιοτέρα των πρωτευουσών της Ανατολής».

Αγγειοπλαστική
Αντωνόπουλος Εμμ. Οδός Ιερά
Βρεττός Αντ. Οδός Ιερά 11
Βρεττός Ι. Οδός Ιερά
Γεωργούλης Ι. συνοικία Ρουφ
Λαρεντζάκης Α. Οδός Ιερά 16
Λαρεντζάκης Π. Οδός Ιερά
Μαθιός Γ. Ακαδημίας Πλάτωνος Κολοκυνθού
Μαντζούνης Κ. Α' Νεκροταφείον
Μπατίστης Εμμ. Οδός Ιερά
Μαρτίνος Γ. Οδός Ιερά
Μπουρίτης Τζώρτζης Οδός Ιερά 24
Νάστος Αργύριος Αχαρνών 41
Παπαμακάριος Μιχ. Ακαδημίας Πλάτωνος Κολοκυνθού
Παπανικολάου Ν. Αθηνάς 24 (αποθήκη). Εις Νέον Φάληρον (εργοστάσιον)
Πενταράκης Εμμ. Λιοσίων παρά τον παλαιόν σταθμόν Λαυρίου
Σαρρής Γ. όπισθεν σταθμού σιδηροδρόμου Αττικής
Σαρρής Δ. Ασημάκη Φωτήλα 14
Σαρρής Ι. Οδός Ιερά
Φιλίπποκος Γλυκύς Οδός Ιερά
Χειλάς Χρ. Μιχαήλ Βόδα, οικόπεδα Ράλλη

Από την έκδοση «Οδηγός της Ελλάδος», εκδόσεις Μακρίδη

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Τα απλά μαρμάρινα ακροκέραμα του θόλου του Αστεροσκοπείου, χωρίς κανένα γλυπτικό διάκοσμο, είναι ενωμένα με τους λίθους του γείσου

Ο ορειχάλκινος Τρίτων στην κορυφή του θόλου

Ο θόλος είναι καλυμμένος με φύλλα χαλκού. Επάνω τους διακρίνονται ένθετα ορειχάλκινα αστέρια και τα σύμβολα του Ζωδιακού Κύκλου

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι κτισμένο στο λόφο των Νυμφών. Εκεί κοντά, πίσω ακριβώς από το βήμα της Πνύκας, ο αρχαίος μαθηματικός και αστρονόμος Μέτων ο Αθηναίος είχε στήσει το παρατηρητήριό του 

Το δεύτερο τηλεσκόπιο του Αστεροκοπείου στην κορυφή του λόφου των Νυμφών. Ο οβελίσκος δείχνει τα σημεία του ορίζοντα, πράγμα του προφανώς αγνοούν αυτοί που τον έβαψαν με μπογιά

Η θέα της Ακροπόλεως από τη θέση του οβελίσκου. Ανάμεσα στην Ακρόπολη και το Λυκαβηττό βρίσκεται η Ανατολή. Παρατηρώντας από εδώ την ανατολή του ηλίου, ο Μέτων βρήκε τις ημερομηνίες των ισημεριών και των ηλιοστασίων

Είναι από τα ωραιότερα σημεία της Αθήνας, αλλά και από τα πιο άγνωστα. Άλλη μια απόδειξη της άγνοιας που έχουμε για την πόλη και την Ιστορία μας

Η είσοδος του Αστεροσκοπείου

Το Αστεροσκοπείο φωτισμένο τη νύχτα

Ο ανεμοδείκτης του Αστεροσκοπείου ευθυγραμμισμένος με το δίσκο της Σελήνης κατά την έκλειψη της 21ης Φεβρουαρίου 2008. Φωτογραφία: Ηλίας Χασιώτης (The World At Night)

Περισσότερες πληροφορίες για το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών εδώ και εδώ.

Η γέννηση μίας Σφίγγας (Γ')

Μόλις ολοκληρωθεί το χτίσιμο της Σφίγγας και πριν αρχίσει να στεγνώνει ο πηλός, τα κομμάτια της μήτρας αφαιρούνται σταδιακά και συμπληρώνεται ο στολισμός της με σκάλισμα της μαλακής επιφάνειας.
Ο κεραμοπλάστης δεν παρέλειψε να τραβήξει μερικές φωτογραφίες από τη διαδικασία και να τις στείλει, ώστε να πραγματοποιηθεί η παρούσα ανάρτηση  

Δύο εβδομάδες μετά το πλάσιμό της και αφού στολίστηκε, στέγνωσε στον αέρα και ψήθηκε επί δέκα ώρες στους 1000°C, η πήλινη Σφίγγα είναι έτοιμη να αποχαιρετήσει τον κλίβανο και να στηθεί κάτω από τον ήλιο

Οι δίδυμες στημένες μαζί, ατενίζουν το χειμωνιάτικο αττικό ουρανό

Ανάμεσά τους μία μικρή Σφίγγα από κόκκινο πηλό, περιμένει και αυτή το φιλότεχνο που θα την αγαπήσει και θα την αγοράσει

Αποχαιρετισμός στους φοίνικες της Αθήνας

Φοίνικας του Θεοφράστου σε αυλή της Ρωμαϊκής Αγοράς. Για την ώρα αυτό το είδος δείχνει αντοχή στην επιδρομή του ασιατικού σκαθαριού

Κι άλλος φοίνικας του ιδίου είδους δίπλα από το Φετιχιέ Τζαμί, εντός της Ρωμαϊκής Αγοράς. Αυτό το είδος φοίνικα είναι αυτοφυές στην Κρήτη (Βάι, Πρέβελη), σε μερικά νησιά του νοτίου Αιγαίου και σε μία μικρή περιοχή της νότιας Μικράς Ασίας. Έχει βρεθεί σε απολιθώματα της Θήρας

Φοίνικας της Πλατείας Συντάγματος σε προχωρημένο στάδιο προσβολής. Από την εποχή του Όθωνα σε αυτή τη θέση, επέζησε πολέμων και καταστροφών, προστατεύθηκε κατά τα έργα κατασκευής του Μετρό και τελικά πεθαίνει από το σκαθάρι. Σε λίγο καιρό θα είναι πλέον νεκρός 

Οι φοίνικες της Αγίας Αικατερίνης της Πλάκας σχημάτιζαν μια όαση. Πλέον είναι παρελθόν. Οι ουασιγκτωνίες στα αριστερά εμφανίζουν για την ώρα αντοχή στο θανατηφόρο έντομο

Ο βασιλικός ή κανάριος φοίνικας της Εθνικής Βιβλιοθήκης που επιζεί ακόμη. Ο αντίστοιχός του στα αριστερά του κτηρίου αποτελεί ήδη παρελθόν. Ομοίως έχουν προσβληθεί πολλοί φοίνικες σε πλατείες και μνημειώδη κτήρια της Αθήνας. Προηγήθηκε εκτεταμένη καταστροφή στην Κρήτη, στην Ηλεία, στα Δωδεκάνησα και αλλού. Ο φοίνικας είναι ίσως το πιο «νεοκλασσικό» φυτό και για αυτό η εισαγωγή του στις ελληνικές πόλεις έγινε ταυτόχρονα με την επικράτηση του νεοκλασσισισμού. Το σχήμα του ανθεμίου θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει τα φύλλα του φοίνικα

Ο ίδιος φοίνικας της Εθνικής Βιβλιοθήκης στις αρχές του εικοστού αιώνα, με θέα τα παρτέρια του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας και με την αγνώριστη οδό Πανεπιστημίου

«Προς τα τέλη του ΙΘ’ αιώνα δημιουργείται στην Αθήνα αληθινή βιομηχανία που παράγει ακροκέραμα σε ποσότητα,πάνω σε σχέδια του Ε. Τσίλλερ, για να καλυφθεί η αυξημένη ζήτηση… Σύντροφος απαραίτητος του κλασσικιστικού οικοδομήματος είναι κι η φοινικιά…
Πού και πού οι πράσινες λόγχες που αναδεύουν ξεχωρίζοντας πάνω απ’ τα σπιτάκια της Πλάκας, του Ψυρρή, του Μεταξουργείου, δίνουν το στίγμα για μας, τους αθεράπευτα ρομαντικούς, που ακολουθούμε τις τελευταίες φοινικιές με τον τηλεσκοπικό μας φακό ανάμεσα στις πολυκατοικίες, εμάς τους Αθηναίους που επιμένουμε ν’ αγοράζουμε ακροκέραμα εδώ και δυο δεκαετίες ανελλιπώς, για να μεταμφιέζουμε τα μπαλκόνια και τα καθιστικά των διαμερισμάτων μας…»

Λίζα Μιχελή «Η Αθήνα των ανωνύμων»(Εκδόσεις Δρώμενα, 1990)

Περισσότερες πληροφορίες για την καταστροφή των φοινίκων στο ιστολόγιο Βιόκηπος.

Σταδίου 32 και Κοραή 2: Ξενοδοχείο «Grand Hôtel d'Athènes»

Αντίγραφα των ακροκεράμων που υπήρχαν αρχικά στο κτήριο

Τα φουρουσάκια του γείσου

Η ζώνη μεταξύ ισογείου και πρώτου ορόφου

Δύο είδη φουρουσιών για τους εξώστες

Τα μικρά, διακοσμητικά φουρούσια έχουν ανθρώπινες μορφές

Καμαρόκλειδο με τη μορφή της κρανοφόρου Αθηνάς

Η πρόσοψη επί της οδού Σταδίου

Η γωνία Σταδίου και Κοραή περίπου το 1920. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

Άποψη της οδού Σταδίου προς την Ομόνοια. Αριστερά το κτήριο του Νομισματοκοπείου, στο χώρο της σημερινής Πλατείας Κλαυθμώνος, το οποίο κατεδαφίστηκε πριν το 1940. Είναι καλυμμένο με επιγραφές της 4ης Αυγούστου και τη φωτογραφία του Ιωάννη Μεταξά. Δεξιά το ξενοδοχείο με την ελληνική σημαία στον πρώτο όροφο. Εκεί βρισκόταν η έδρα της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας (ΕΟΝ) του Ιωάννη Μεταξά.  Η βυζαντινού ρυθμού αψίδα βρισκόταν μπροστά στο σημερινό μοντέρνο κτήριο στη γωνία Σταδίου και Κοραή

Περισσότερα στην Αρχαιολογία της Πόλεως των Αθηνών και στη Βικιπαίδεια

'Ηλιος με δόντια

Θλίψη στην οδό Τριών Ιεραρχών

Μόνο ο σπασμένος Ερμής γλύτωσε το πλιάτσικο

Ακόμη και σπασμένα, τα ακροκέραμα στέκουν περήφανα

Οδός Τριών Ιεραρχών, Πετράλωνα. Μάλλον η τύχη του είναι προδιαγεγραμμένη

Επίκρανο με δύο διαφορετικά άνθη

Παρατηρώντας τα ερειπωμένα αρχοντικά που απαξιώνει η σύγχρονη πόλη, παρατηρούμε απίστευτες λεπτομέρειες που αποδεικνύουν το μεράκι των παλιών τεχνιτών, όμως τα διαφορετικά άνθη σε αυτά τα επίκρανα

Ο συγκεκριμένος τύπος επικράνου είναι κορινθιακού ρυθμού, με κυρίαρχα τα φύλλα της ακάνθου

Ανάμεσα στα φύλλα της ακάνθου, προβάλλουν δύο διαφορετικά άνθη. Δυστυχώς δεν θα μάθουμε ποτέ τι ενέπνευσε τον κεραμοπλάστη και δημιούργησε αυτό το παιχνίδισμα στο πήλινο έργο του



Το ίδιο σχέδιο σε επίκρανο που έχει βγει από άλλη μήτρα

Λεπτομέρεια των δύο λουλουδιών

Σκαλωσιές στην οικία Πήλικα (Αθηνάς και Κακουργιοδικείου)

Την περασμένη Κυριακή το τριώροφο νεοκλασσικό πυρπολήθηκε από τους Νέρωνες της σύγχρονης Αθήνας. Ήδη όμως υψώθηκαν τα ικριώματα και καλύφθηκε με πανιά. Αυτά ωστόσο δεν κρύβουν τα ακροκέραμα, που είναι λιγότερα από όσα ήταν το πρωί της Δευτέρας. Αφαιρέθηκαν άραγε από τους εργάτες ως επικίνδυνα ή ξηλώθηκαν από τους κεραμιδόγατους της νύχτας; 

Αυτά τα κενά δεν υπήρχαν το πρωί της Δευτέρας. Ας προσπαθήσουμε όλοι όσοι αγαπάμε αυτή την πόλη να σωθούν τα ακροκέραμα αυτής της οικίας

Σύγκριση με την προηγούμενη ανάρτηση εδώ.

Η στενή όψη επί της οδού Κακουργιοδικείου τη δεκαετία του 1920. Οι όροφοι έχουν ήδι μετατραπεί σε ξενοδοχείο, ενώ στο ισόγειο στεγάζονται εμπορικά

Το παρακμιακό ξενοδοχείο «Αιγαίον» πριν το σεισμό του 1999

Μετά την ανακαίνιση και τη μίσθωση από την Τράπεζα Κύπρου. Η Αθηνάς τρόμαξε να συμμαζευτεί κάπως και τώρα τη ρίξαμε πάλι στα τάρταρα

Περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία της οικίας Πήλικα στα Νέα, την Καθημερινή και την Πολιτεία.

Οικία Μιχαλέα: Μουσείο Κανελλοπούλου

Εξαιρετικό επίκρανο με γυναικεία μορφή

Ακροκέραμα και κολωνάκια συνδυάζονται στον εξώστη που βλέπει την Ακρόπολη

Το γείσο της στέγης

Το δώμα με την υπέροχη θέα προς την αρχαία Αγορά και την Πάρνηθα

Άποψη του μουσείου από την οδό Θεωρίας. Ιδιοκτησία αρχικά της αθηναϊκής οικογένειας Μιχαλέα, το κτήριο οικοδομήθηκε το 1894 και αναστηλώθηκε το 1996.

Η ίδια όψη, όπως τη ζωγράφισε ο Γιάννης Τσαρούχης

Σε αυτό τον πίνακα που τιτλοφορείται «1976» και που αποτελεί ένα κολλάζ της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, διακρίνεται η οικία Μιχαλέα στα δεξιά, με κίτρινο χρώμα

Περισσότερες πληροφορίες για το μουσείο στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.

Η συλλογή κεραμικών του Μουσείου Κανελλοπούλου